"EMMM" DUK yangiliklari

Самарқандда рақамли телевидение ривожи.

Тезкорлик билан ривожланаётган радиоалоқа, радиоэшиттириш ва ҳаракатдаги алоқа тизимлари учун частоталарни режалаштириш улар учун частоталар каналини ажратиш масаласини ҳал этиш билан боғлиқ. Фақат частоталарни режалаштириш натижасидагина алоқа тармоқларини ривожлантириш учун ажратилган частоталар полосасидан самарали фойдаланиш мумкин.

Радиотехниканинг ривожланиши дастлабки йилларида фойдаланиш учун киритилаётган янги алоқа воситаларига частоталар режалаштирилганда, фақатгина улар орасидаги ҳалақитлар сатҳини минималлаштириш учун фойдаланилган. Аммо бу частоталар диапазонидан фойдаланиш самарадорлигини жуда ёмон таъминлайди. Кейинги йилларда фойдаланиш учун тавсия этилаётган частоталар ресурси кескин секинлашди, аммо унга бўлган талаб экспонента қонуни бўйича ортиб бормоқда. Шунинг учун частоталар ресурсидан фойдаланишдаги бирламчи мақсад бу ундан иқтисод этиб фойаланиб РЭВлари ЭМММни таъминлаш биринчи даражали вазифа қилиб белгиланган. Бу масалани ечишда частоталарни бириктириш (присвоения) ва графларни бўяш усулидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ, чунки бунда ўзининг афзалликларини тасдиқлаган частоталарни бириктиришда графларни бўяш алгоритмидан фойдаланиш имконияти пайдо бўлади.

Частотани бириктириш бу радиоузатгичларнинг ҳар бирига у ишлайдиган частота тавсия этилади. Частота бириктириш натижасида радиоузатгич техник кўрсаткичлари чегараланади ва у фойдаланадиган частоталар спектри энг кам қийматига эришилади.

Одатда икки тур чегараланиш назарда тутилади. Улардан биринчиси бу радиоузатгичларни частота ва у жойлашган ҳудуд оралиғини таъминлаш ва иккинчиси бу бир кичик ҳудудда (объектда) жойлашган радиоузатгичлар учун частоталар оралиғини таъминлаш. Иккинчи тур чекланишда икки радиоузатгич учун частоталар комбинациясини бириктириш имкониятини бермайди. Бу тур чеклашда фақат радиоузатгичларнинг бир-бирига ҳалақит бермаслигини таъминловчи частоталар оралиғи белгиланади.

Фойдаланиш учун ажратиладиган частоталар спектри кенглигининг энг кичик қийматига эришиш учун ҳам икки хил масалани ечишга тўғри келади.

Ҳар бир частотани бириктиришда спектрдан иқтисодий самарадорликни таъминлаш керак. Бу дегани, бир неча радиоузатгичлар учун ажратилган частоталар спектри иложи борича кичик бўлиши шарт. Бириктирилган частоталар полосаси ҳар бир радиоузатгичга бириктирилган полоса энг катта ва энг кичик қийматлари орасидаги фарққа тенг. Фойдаланиладиган бириктирилган частоталар полосасини энг кичик қийматини излаш – частоталар полосаси минимал кенглигини аниқлаш масаласи деб аталади.

Радиоузатгичларга минимал частоталар полосасини бириктириш ушбу ажратилган частоталар полосасидан тўлиқ фойдаланиш имконини берадими?

Тасдиқловчи жавоб алоқа каналларига частоталар бириктирилган ҳолда юз беради, чунки бунда ҳалақитлардан чегараланиш ушбу частоталар полосасидан биргаликда фойдаланишдаги ҳалақитдан фарқ қилади. Бу ҳолларда бириктирилган частоталар полосаси кенглиги минимал бўлишини таъминлаш учун одатда уларга талаб этилганидан кўп частоталар бириктирилади. Бунда частоталарни бириктириш минимал ёки минимал бўлмаслиги мумкин. Умуман олганда кўп ҳолларда частоталарни бириктиришда ҳақиқатда ҳам унинг частоталар полосаси минимал бўлган ва фойдаланиладиган частоталар сони минимал бўлишига эришилмайди.

Юқоридаги фикр частота бириктириш ҳақидаги масалага янгича ёндошишни талаб қилади. Ҳақиқатда бириктирилган фойдаланилаётган частоталар сони бириктириш тартиби деб аталади ва бириктириладиган полоса минимал кенглигини аниқлаш ва унинг тартибини қўшимча минимизацияловчи бириктириш – минимал тартибли бириктириш масаласи деб аталади.

Аҳолига кўп дастурли телекўрсатувлар, радиоэшиттириш ва сотали алоқа хизматларини кўрсатувчи алоқа тармоғини яратиш ушбу ҳудудда сигнал узатиш қурилмаларини уларни частота ва жойлашган ҳудуд билан фарқланишини таъминлаш керак. Бу тадбирни частота-ҳудудий фарқланиш (ЧХФ) деб атаймиз. Бу тадбир натижасида турли радиоузатгичларга бир-биридан фарқланадиган частоталар бириктирилади ва улар бир-биридан ЭММ талаби бажариладиган масофаларда ўрнатилади.

DAB стандартидаги рақамли радиоэшиттириш тўлқин тарқалиш шароити турлича бўлган ҳудудда мобил, ҳаракатдаги ва муқим (турғун) радиоқабуллаш қурилмалари орқали нафақат радиодастурларни шу билан бирга қўшимча бир неча хизматларни етказиб беришга мўлжалланган. Бу стандартнинг ер устида (DAB-T), сунъий йўлдош орқали (DAB-S), кабел орқали (DAB-C) радиоэшиттиришларни ташкил этишга мўлжалланган вариантлари (турлари)дан 3000 МГц гача бўлган ҳар қандай частоталарда фойдаланиш мумкин. DAB стандартидаги рақамли эшиттиришда талабга қараб 8÷320 кбит/с тезликда хабарлар узатиш ва шу билан бирга хабарларни каналлар орқали узатишда бир-неча босқичли кодлашлардан фойдаланиш мумкин. Мобил ва ҳаракатдаги ҳолатда рақамли радиоэшиттириш сигналлари бир сигналга тегишли кўп нурланишларни қабуллаш натижасида қабуллаш қурилмаси киришига сатҳи аста-секин ўзгарувчан таъсир этади, қабуллаш қурилмаси чиқишидаги сигнал сифати талаб даражасида бўлмайди, ушбу ҳолатларда DAB да частоталар полосаси кенглиги 1,54 МГц бўлган кенг полосали сигналлардан фойдаланилади.

Бугунги кунда Самарқанд вилояти ҳудудида вилоят Радиотелевизион узатиш маркази томонидан ер устида DAB-T2 стандартининг ишга туширилиши юзасидан ўтказилаётган тест(синов) натижасида республика ва Россия телеканаллари кўрсатувлари вилоят аҳолисининг рақамли телевидениега бўлган талаблари бир мунча қондирилди деган умиддамиз.

Шу билан бирга, вилоятнинг чекка туман ва қишлоқларида қўшимча кичик қувватли радиотеле сигналларини узатиш қурилмаларини ўрнатиш, ҳамда жорий йилнинг охирига қадар вилоят ҳудуди аҳолисини тўлик рақамли телевидение қамрови билан таъминлаш режалаштирилган.

 

Абдуғафур Ҳотамов

Самарқанд вилоят ЭММХ бошлиғи

Faylni tanlang